Chuyển dịch cơ cấu hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường các quốc gia ASEAN

Nội dung bài viết dưới đây phân tích sự chuyển dời trong cơ cấu tổ chức sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường ASEAN quá trình năm ngoái – 2020, làm rõ những hiệu quả tích cực đã đạt được và 1 số ít hạn chế, nguyên do cùng những yếu tố đặt ra, trên cơ sở đó khuyến nghị 1 số ít giải pháp vận động và di chuyển cơ cấu tổ chức sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu sang ASEAN theo hướng hài hòa và hợp lý, văn minh, nhằm mục đích nâng cao hiệu suất cao và thôi thúc xuất khẩu sang thị trường ASEAN .

1. Đặt vấn đề

Trong tiến trình 5 năm trở lại đây, xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa của Việt Nam sang ASEAN mặc dầu liên tục ngày càng tăng về giá trị, nhưng vận tốc tăng trưởng đã chậm lại và tỷ trọng có sự sụt giảm, với vận tốc tăng trung bình chỉ đạt 8,6 % cho quy trình tiến độ năm ngoái – 2019, nếu tính cả năm 2020 thì vận tốc tăng trung bình quy trình tiến độ năm ngoái – 2020 chỉ đạt 4,9 % .
Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường ASEAN trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ra quốc tế giảm từ 14,4 % năm 2010 xuống còn 11,2 % năm năm ngoái và 8,2 % năm 2020. Bên cạnh nguyên do các doanh nghiệp chuyển hướng sang các thị trường lớn khác ký kết FTA với Việt Nam, một trong những nguyên do quan trọng nằm ở những chưa ổn tương quan đến cơ cấu tổ chức mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam .
Chuyển dịch cơ cấu tổ chức mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN trong quy trình tiến độ năm ngoái – 2020 vẫn còn chậm. Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam chưa phản ánh được những lợi thế so sánh và chưa khai thác hiệu suất cao các thời cơ lan rộng ra thị trường ASEAN và ngày càng tăng kim ngạch xuất khẩu. Khu vực ASEAN ngày càng đóng vai trò quan trọng trong các mạng lưới sản xuất, chuỗi giá trị toàn thế giới về điện tử, xe hơi, dệt may, giày dép, chế biến gỗ, thủy hải sản, …
Để tham gia hiệu suất cao các chuỗi giá trị, góp thêm phần nâng cao hiệu suất cao xuất khẩu sang thị trường ASEAN, nhu yếu đặt ra là phải liên tục cải tổ cơ cấu tổ chức mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN theo hướng ngày càng tăng tỷ trọng của các mặt hàng có hàm lượng chế biến và giá trị ngày càng tăng cao .

2. Thực trạng cơ cấu xuất khẩu và chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu sang thị trường ASEAN theo 4 nhóm hàng (Hình 1, Hình 2)

Hình 2: Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN năm 2015     

Nguồn: Tổng hợp từ số liệu của Tổng cục Hải quan Việt Nam

(i) Nhóm hàng hóa nông lâm thủy sản

Năm năm ngoái, kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng nông, lâm, thủy hải sản sang khu vực Khu vực Đông Nam Á đạt 2,3 tỷ USD, chiếm tỷ trọng 12,7 % tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang khu vực. Vào thời gian này, nông sản xuất khẩu của Việt Nam hầu hết vẫn là loại sản phẩm thô, sơ chế. Gạo là mặt hàng nòng cốt với kim ngạch xuất khẩu khoảng chừng 1 tỷ USD ( chiếm 43 % giá trị của nhóm hàng nông lâm thủy hải sản xuất khẩu sang ASEAN ) .
Tiếp theo là thủy hải sản, cao su đặc, cafe, hạt tiêu, hạt điều. Ngoài ra còn có sắn và các mẫu sản phẩm từ sắn, chè với kim ngạch không đáng kể. Năm 2020, kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng nông, lâm, thủy hải sản sang khu vực Khu vực Đông Nam Á đạt 2,8 tỷ USD, tăng về giá trị nhưng giảm nhẹ về tỷ trọng, chiếm 11,9 % tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang khu vực. Gạo vẫn là mặt hàng xuất khẩu nòng cốt sang khu vực với kim ngạch khoảng chừng 1,4 tỷ USD ( chiếm 51 % giá trị nhóm nông lâm thủy hải sản xuất khẩu sang ASEAN ). Tiếp theo vẫn là các mặt hàng chính giống như năm năm ngoái nhưng điều đáng quan tâm là có sự nổi lên của nhóm hàng rau quả, đồng thời là sự sụt giảm mạnh của nhóm hàng cao su đặc cả về giá trị và tỷ trọng .
Trong những năm gần đây, xuất khẩu rau củ quả, trái cây của Việt Nam ra quốc tế và sang ASEAN có sự tăng trưởng tích cực. Việt Nam đã chú trọng nhiều hơn đến khai thác thời cơ xuất khẩu rau củ quả, trái cây, các loại hạt hoàn toàn có thể ăn được sang thị trường ASEAN. Các mặt hàng này gồm có các loại rau củ ( bắp cải, xu hào, cà rốt, khoai tây, khoai lang, cà chua, súp lơ, … ), trái cây tươi ( thanh long, vải, nhãn, xoài, chuối, dừa, bưởi, sầu riêng, roi đường, măng cụt, … ), các loại hạt ( điều, macadamia ), gia vị ( hành, hẹ, tỏi, gừng, nghệ, ớt ). Trừ Philippines chưa Open thị trường cho rau quả Việt Nam và Indonesia có chủ trương hạn chế nhập khẩu, các mặt hàng rau quả nói trên tùy từng loại đã được xuất khẩu sang các nước ASEAN, theo thứ tự kim ngạch từ cao xuống thấp gồm Xứ sở nụ cười Thái Lan, Lào, Malaysia, Nước Singapore, Cam-pu-chia, Indonesia .
Xét về hàm lượng chế biến, trong quy trình tiến độ năm ngoái – 2020, các loại sản phẩm nông sản Việt xuất khẩu sang thị trường ASEAN hầu hết vẫn ở dạng thô, sơ chế, chất lượng chưa đồng đều, dẫn tới giá trị thấp hơn mặt hàng cùng loại của các nước và phải tiêu thụ dưới tên thương hiệu của các nhà nhập khẩu .
Theo số liệu của Trung tâm Thương mại quốc tế ( ITC ), năm năm ngoái, cafe Việt Nam được xuất khẩu ở dạng thô chiếm tỷ trọng gần như tuyệt đối, lên đến 99,8 % tại Indonesia, 99,6 % tại Malaysia, 98,3 % tại Philippines, 99,5 % tại xứ sở của những nụ cười thân thiện và 51,8 % tại Nước Singapore. Đến năm 2019 và 2020, cafe thô vẫn chiếm trên 97 % tổng lượng xuất khẩu sang Indonesia, Malaysia, Philippines và xứ sở của những nụ cười thân thiện, ngoại trừ thị trường Nước Singapore đã được cải tổ với cafe thô giảm tỷ trọng xuống còn 28 % năm 2019 và 30,5 % năm 2020 .
Tương tự như vậy, chè xuất khẩu sang ASEAN có tới hơn 95 % lượng xuất khẩu ở dạng thô, sơ chế. Tỷ trọng của chè đóng gói chỉ ở mức khoảng chừng 1 % và chưa có sự cải tổ trong tiến trình năm ngoái – 2020. Hạt tiêu xuất khẩu sang ASEAN cũng vẫn đa phần ở dạng thô, chiếm tỷ trọng trên 85 % tổng lượng xuất khẩu trong cùng quá trình .
Gạo là mặt hàng nông sản chính xuất khẩu sang ASEAN. Gạo được xuất khẩu đa phần sang Philippines, đạt kim ngạch 1 tỷ USD năm 2020, chiếm 75,2 % lượng gạo xuất khẩu sang ASEAN và chiếm 1/3 xuất khẩu gạo của Việt Nam ra toàn quốc tế. Các thị trường quan trọng khác trong ASEAN gồm Malaysia, Nước Singapore, Indonesia, Brunei. Gạo xuất khẩu sang Philippines và Indonesia hầu hết là gạo trắng phẩm cấp thường, độ tấm từ 20-25 %, cạnh tranh đối đầu đa phần bằng giá. Về kế hoạch, ngành Gạo của Việt Nam đang giảm dần sản xuất và xuất khẩu các loại gạo trắng thường do khó cạnh tranh đối đầu về giá với các nước chuyên sản xuất gạo giá rẻ như Myanmar, Pakistan và Ấn Độ. Những năm về trước, lúa chất lượng cao chỉ chiếm từ 35 đến 40 % trong cơ cấu tổ chức sản xuất lúa gạo thì đến năm 2020 số lượng này đã đạt từ 75 đến 80 % .
Điều này đã đưa giá gạo xuất khẩu của Việt Nam tăng lên rất nhanh trong vài năm gần đây, đặc biệt quan trọng là năm 2020. Cơ cấu gạo xuất khẩu của Việt Nam đang liên tục vận động và di chuyển theo hướng ngày càng tăng các loại gạo thơm, gạo đặc sản nổi tiếng, gạo japonica, gạo trắng phẩm cấp cao với giá cả và giá trị ngày càng tăng cao hơn [ 1 ]. Mục tiêu xuất khẩu gạo của cả nước cũng đã được kiểm soát và điều chỉnh, đến năm 2030, dự kiến chỉ còn khoảng chừng 4 triệu tấn và nâng cao giá trị xuất khẩu .

(ii) Nhóm hàng hóa nhiên liệu, khoáng sản

Xuất khẩu nguyên vật liệu, tài nguyên của Việt Nam giảm dần trong những năm qua, đặc biệt quan trọng là dầu thô và than đá, do để Giao hàng nhu yếu trong nước. Năm năm ngoái, xuất khẩu nhóm hàng nguyên vật liệu, tài nguyên sang ASEAN đạt 2,1 tỷ USD, chiếm 11,4 % tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN. Năm 2020, kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng này giảm xuống còn 1,1 tỷ USD, chiếm 4,7 % tổng kim ngạch xuất khẩu sang ASEAN .
Trong cơ cấu tổ chức xuất khẩu nhóm hàng nguyên vật liệu tài nguyên năm năm ngoái của Việt Nam, dầu thô vẫn chiếm tỷ trọng lớn, khoảng chừng 69,4 %, tương tự gần 1,5 tỷ USD. Tiếp theo là xăng dầu, với tỷ trọng 27,7 %, kim ngạch 581,2 triệu USD. Xuất khẩu than đá đạt 51,5 triệu USD, chiếm 2,5 %. Xuất khẩu tài nguyên đạt 9 triệu USD. Cùng chung xu thế giảm xuất khẩu ra quốc tế, xuất khẩu dầu thô sang ASEAN cũng giảm dần về giá trị, đạt 935,6 triệu USD năm 2017, đạt 695,7 triệu USD năm 2018, đạt 745,8 triệu USD năm 2019. Năm 2020, xuất khẩu dầu thô sang ASEAN đạt 584,4 triệu USD, giảm 60 % so với năm năm ngoái về giá trị, tỷ trọng trong nhóm nguyên vật liệu tài nguyên cũng giảm xuống còn 53 %. Xuất khẩu xăng dầu cũng có sự giảm nhẹ về giá trị và chỉ đạt 484,8 triệu USD. Xuất khẩu than đá giảm còn 17,7 triệu USD, chiếm 1,6 % tổng giá trị xuất khẩu của nhóm nguyên vật liệu, tài nguyên .

(iii) Nhóm hàng hóa công nghiệp chế biến, chế tạo

Năm năm ngoái, xuất khẩu nhóm sản phẩm & hàng hóa công nghiệp chế biến, sản xuất của Việt Nam sang ASEAN đạt hơn 9,7 tỷ USD, chiếm 53,2 % tổng giá trị xuất khẩu sang ASEAN. Trong cơ cấu tổ chức nhóm hàng chế biến, sản xuất 5 nhóm hàng có kim ngạch lớn nhất gồm : ( i ) điện thoại thông minh các loại và linh phụ kiện ( 2,1 tỷ USD ) ; ( ii ) máy vi tính, mẫu sản phẩm điện tử và linh phụ kiện ( 1,4 tỷ USD ) ; ( iii ) máy móc, thiết bị, dụng cụ phụ tùng ( 1,2 tỷ USD ) ; ( iv ) phương tiện đi lại vận tải đường bộ và phụ tùng ( 1,2 tỷ USD ) ; ( v ) dệt may ( 612,6 triệu USD ). 5 nhóm hàng này chiếm tới hơn 66,7 % tổng giá trị xuất khẩu của cả nhóm công nghiệp chế biến chế tạo, trong đó, các mặt hàng trên chiếm tỷ trọng lần lượt là 21,9 %, 14,2 %, 12,4 %, 11,9 %, 6,3 % .
Năm năm ngoái, Việt Nam có 9 nhóm mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN có kim ngạch đạt trên 500 triệu USD, gồm có điện thoại thông minh các loại và linh phụ kiện ( 2,1 tỷ USD ), dầu thô ( 1,4 tỷ USD ), máy vi tính ( 1,3 tỷ USD ), máy móc thiết bị ( 1,2 tỷ USD ), sắt thép ( 1,2 tỷ USD ), phương tiện đi lại vận tải đường bộ và phụ tùng ( 1,1 tỷ USD ), gạo ( 1,01 tỷ USD ), hàng dệt may ( 612,6 triệu USD ), xăng dầu các loại ( 581,2 triệu USD ) .
Các mặt hàng kim ngạch từ 100 triệu USD đến 350 triệu USD, có tỷ trọng từ 1 % – 4 % tổng giá trị xuất khẩu của nhóm chế biến chế tạo, xếp theo thứ tự kim ngạch từ cao xuống thấp gồm loại sản phẩm từ chất dẻo ; nguyên phụ liệu dệt may da giày ; mẫu sản phẩm hóa chất ; xơ, sợi dệt các loại ; thức ăn gia súc và nguyên vật liệu ; giày dép các loại ; phân bón các loại ; sắt kẽm kim loại thường và mẫu sản phẩm từ sắt kẽm kim loại ; giấy và các mẫu sản phẩm từ giấy ; bánh kẹo và các loại sản phẩm từ ngũ cốc ; chất dẻo nguyên vật liệu ; loại sản phẩm gốm, sứ ; gỗ và mẫu sản phẩm gỗ .
Các mặt hàng có kim ngạch dưới 100 triệu USD và tỷ trọng không đáng kể, dưới 1 % gồm : hóa chất ; vải mảnh, vải kỹ thuật khác ; túi xách, ví, va li, mũ, ô, dù ; loại sản phẩm từ cao su đặc ; máy ảnh, máy quay phim và linh phụ kiện ; mẫu sản phẩm nội thất bên trong từ vật liệu khác gỗ ; đồ chơi, dụng cụ thể thao ; đá quý, sắt kẽm kim loại quý .
Năm 2020, xuất khẩu nhóm sản phẩm & hàng hóa công nghiệp chế biến, sản xuất của Việt Nam sang ASEAN đạt khoảng chừng 12,8 tỷ USD, chiếm tỷ trọng 52,2 % trong tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa sang ASEAN, gần như là không biến hóa so với năm năm ngoái. Do đó, cơ cấu tổ chức xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa của Việt Nam sang ASEAN vẫn chưa có sự di dời đáng quan tâm, chưa nói đến sự nâng tầm .
5 nhóm mặt hàng có kim ngạch lớn nhất vẫn là : điện thoại cảm ứng các loại và linh phụ kiện ; máy vi tính, mẫu sản phẩm điện tử và linh phụ kiện ; máy móc thiết bị, dụng cụ phụ tùng ; phương tiện đi lại vận tải đường bộ và phụ tùng ; dệt may. Tuy nhiên, tỷ trọng của 5 nhóm mặt hàng lớn nhất đã có sự suy giảm, cho thấy nhóm sản phẩm & hàng hóa chế biến, sản xuất xuất khẩu sang ASEAN đang liên tục được đa dạng hóa và có sự góp mặt nhiều hơn của những mặt hàng khác .
Top 5 mặt hàng lớn nhất nêu trên có kim ngạch khoảng chừng 7,8 tỷ USD, chiếm 61,2 % tổng giá trị xuất khẩu sang ASEAN. Riêng kim ngạch mặt hàng điện thoại cảm ứng các loại và linh phụ kiện chỉ đạt 1,5 tỷ USD, giảm mạnh do dịch Covid-19 ( giảm 36,4 % so với năm 2019 và giảm 30,7 % so với năm năm ngoái ). Đáng quan tâm, mặt hàng dệt may đã cải tổ vị trí trong cơ cấu tổ chức mặt hàng chế biến chế tạo, với tỷ trọng 10,6 % ( cao hơn mức 6,3 % của năm năm ngoái ) .
Năm 2019, Việt Nam có 14 nhóm mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN có kim ngạch trên 500 triệu USD, gồm có sắt thép các loại ( 2,5 tỷ USD ), điện thoại cảm ứng các loại và linh phụ kiện ( 2,3 tỷ USD ), … Một số mặt hàng mới gia nhập nhóm có kim ngạch trên 500 triệu USD gồm nguyên phụ liệu dệt, may, da giày ( 691,5 triệu USD ), hàng thủy hải sản ( 683,2 triệu USD ), loại sản phẩm từ sắt thép ( 608,7 triệu USD ), thủy tinh ( 569,1 triệu USD ), loại sản phẩm từ chất dẻo ( 503 triệu USD ) .
Năm 2020, do ảnh hưởng tác động của đại dịch Covid-19, Việt Nam có 11 nhóm mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN có kim ngạch trên 500 triệu USD. Các mặt hàng sụt giảm mạnh về kim ngạch so với năm 2019 gồm loại sản phẩm từ sắt thép, xăng dầu các loại, loại sản phẩm từ chất dẻo .
Đáng quan tâm, trong số các mặt hàng chế biến, sản xuất xuất khẩu sang ASEAN, có nhiều mặt hàng chưa được biểu lộ trong thông tin thống kê hải quan được công bố, do có kim ngạch không đáng kể. Nhiều mặt hàng trong số này đang được Việt Nam nhập khẩu khá nhiều từ các nước ASEAN, mặc dầu trong nước có sản xuất, nhưng chưa xuất khẩu hoặc xuất khẩu chưa nhiều sang ASEAN. Các mặt hàng này gồm có : chất thơm, mỹ phẩm và chế phẩm vệ sinh ; chế phẩm thực phẩm khác ; giấy các loại và mẫu sản phẩm từ giấy ; hàng điện gia dụng và linh phụ kiện ; linh phụ kiện, phụ tùng xe hơi, xe máy ; dược phẩm ; xe hơi ; mẫu sản phẩm mây tre cói thảm ; sữa và mẫu sản phẩm sữa ; thuốc trừ sâu. Thực tế này cho thấy Việt Nam chưa cung ứng được nhu yếu nhập khẩu của các nước ASEAN so với các mặt hàng này .

(iv) Nhóm hàng hóa vật liệu xây dựng

Năm năm ngoái, kim ngạch xuất khẩu nhóm sản phẩm & hàng hóa vật tư kiến thiết xây dựng của Việt Nam sang ASEAN đạt gần 2 tỷ USD, chiếm 10,6 % tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa sang ASEAN. Các mặt hàng xuất khẩu chính gồm sắt thép ( 1,2 tỷ USD, chiếm 61,8 % tổng giá trị xuất khẩu của nhóm vật tư thiết kế xây dựng ) ; loại sản phẩm từ sắt thép ( 308,3 triệu USD, chiếm 15,8 % ), clanke và xi-măng ( 259,4 triệu USD, chiếm 13,3 % ), dây và cáp điện ( 178,7 triệu USD, chiếm 9,2 % ) .
Năm 2020, kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng vật tư thiết kế xây dựng sang ASEAN đạt gần 3,4 tỷ USD, tăng 73,9 % so với năm năm ngoái, chiếm tỷ trọng 14,6 % trong tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa sang ASEAN, tăng so với mức 10,6 % của năm năm ngoái. Đây là sự biến hóa tích cực. Vật liệu kiến thiết xây dựng là nhóm hàng Việt Nam có thế mạnh trong sản xuất và xuất khẩu, đặc biệt quan trọng là sắt thép và các loại sản phẩm từ sắt thép, dây và cáp điện .
Xuất khẩu sắt thép sang ASEAN năm 2020 đạt 2,3 tỷ USD, chiếm 67,8 % tổng giá trị xuất khẩu nhóm vật tư thiết kế xây dựng. Xuất khẩu mẫu sản phẩm từ sắt thép đạt 496,3 triệu USD, chiếm 14,6 %, clanh-ke và xi-măng đạt 320,6 triệu USD, chiếm 9,4 %, dây và cáp điện đạt 276,5 triệu USD, chiếm 8,1 %. Quá trình đô thị hóa, thiết kế xây dựng hạ tầng tại nhiều nước ASEAN như Indonesia, Philippines, Myanmar, Lào, Cam-pu-chia, Thailand đang được tăng nhanh khiến cho nhu yếu so với vật tư kiến thiết xây dựng cũng tăng nhanh theo. Việt Nam cần tận dụng những thời cơ này để tăng nhanh xuất khẩu, đa dạng hóa các mặt hàng vật tư thiết kế xây dựng xuất khẩu sang ASEAN .

2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu sang ASEAN theo một số nhóm hàng chủ lực

Giai đoạn 2015 – 2020, trong số các mặt hàng xuất khẩu chủ lực sang thị trường ASEAN, có những mặt hàng không có thay đổi đáng kể về tỷ trọng trong cơ cấu mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN, mặc dù có sự gia tăng về kim ngạch. Trong khi đó, có những mặt hàng có thay đổi đáng kể về tỷ trọng.

Kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng cafe, loại sản phẩm từ chất dẻo, mẫu sản phẩm gỗ, da giày, dây và cáp điện, vải mành, vải kỹ thuật có tỷ trọng tương đối không thay đổi trong tổng kim ngạch xuất khẩu, không có biến hóa lớn hoặc ngày càng tăng đột biến. Riêng mặt hàng thủy hải sản có sự giảm nhẹ về tỷ trọng, từ 2,7 % năm năm ngoái xuống 2,4 % năm 2020, mặc dầu về kim ngạch thì tăng từ 485,7 triệu USD năm năm ngoái lên 560,9 triệu USD năm 2020 .
Xuất khẩu các mặt hàng dệt may, sắt thép và mẫu sản phẩm sắt thép có sự cải tiến vượt bậc, tỷ trọng biến hóa can đảm và mạnh mẽ theo hướng ngày càng tăng. Kim ngạch xuất khẩu dệt may tăng từ 612,6 triệu USD, chiếm tỷ trọng 3,4 % năm năm ngoái, lên gần 1,4 tỷ USD, với tỷ trọng tương ứng là 5,8 % trong năm 2020. Sắt thép và loại sản phẩm sắt thép tăng từ 1,54 tỷ USD, chiếm tỷ trọng 8,3 % năm năm ngoái, lên 2,8 tỷ USD, với tỷ trọng tương ứng là 12,1 % năm 2020. Rau quả tăng từ 116,9 triệu USD, chiếm tỷ trọng 0,6 % năm năm ngoái, lên 288,3 triệu USD, với tỷ trọng tương ứng là 1,2 % năm 2020. Xu hướng này cho thấy các doanh nghiệp trong ngành Dệt may, Sắt thép và rau quả xuất khẩu đã có những bước tiến lớn về năng lượng sản xuất và xuất khẩu ra thị trường quốc tế, trong đó có ASEAN, đồng thời cũng biểu lộ sự ngày càng tăng về nhu yếu của các nước ASEAN so với những mặt hàng này. ( Hình 3 )

3. Đánh giá chung

Kết quả tích cực trong chuyển dời cơ cấu tổ chức mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang ASEAN trong tiến trình năm ngoái – 2020 :
– Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu có sự vận động và di chuyển tích cực giữa các nhóm hàng, theo hướng giảm tỷ trọng hàng nguyên vật liệu thô ( dầu thô, than đá ), nguyên vật liệu thô, sơ chế, giảm tỷ trọng của nhóm hàng nông lâm thủy hải sản, tăng tỷ trọng của nhóm hàng chế biến, sản xuất và vật tư thiết kế xây dựng. Tỷ trọng gộp của cả nhóm hàng chế biến, sản xuất và vật tư thiết kế xây dựng tăng từ 62,9 % năm năm ngoái lên 69,8 % trong tổng kim ngạch năm 2020. Tỷ trọng của các mặt hàng sản xuất thâm dụng công nghệ tiên tiến, kỹ năng và kiến thức như máy vi tính, loại sản phẩm điện tử và linh phụ kiện ; máy móc, thiết bị ; các mặt hàng công nghệ tiên tiến và công nghiệp tăng dần trong những năm gần đây góp thêm phần làm ngày càng tăng nhanh tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam và có nhiều ảnh hưởng tác động tích cực tới tăng trưởng kinh tế tài chính .
– Ngay trong từng nhóm hàng cũng có sự vận động và di chuyển theo hướng văn minh, ngày càng tăng tỷ trọng của các mặt hàng chế biến, các mặt hàng Việt Nam có lợi thế so sánh. Trong nhóm nguyên vật liệu tài nguyên, tỷ trọng của dầu thô giảm từ 69,4 % năm năm ngoái xuống còn 53 % năm 2020 ; than đá giảm từ 2,5 % xuống 1,6 %, tương ứng với đó là sự ngày càng tăng tỷ trọng của mặt hàng xăng dầu. Trong nhóm chế biến, sản xuất, có sự ngày càng tăng mạnh của dệt may cả về tỷ trọng và giá trị tuyệt đối. Đây là mặt hàng Việt Nam có lợi thế so với hầu hết các nước ASEAN khác. Trong nhóm hàng vật tư kiến thiết xây dựng, sắt thép và loại sản phẩm sắt thép cũng tăng mạnh về tỷ trọng. Năng lực cạnh tranh đối đầu trong sản xuất một số ít mẫu sản phẩm thép của Việt Nam, đặc biệt quan trọng là các loại thép cuộn cán nguội, tôn lạnh, tôn phủ màu, … tiêu biểu vượt trội so với các nước trong khu vực. Ngành Thép Việt Nam đang tận dụng tốt thời cơ lan rộng ra thị trường tại các nước ASEAN do ngành thiết kế xây dựng tại các vương quốc trong khu vực tăng trưởng mạnh .
– Mặt hàng xuất khẩu sang thị trường ASEAN đang liên tục được đa dạng hóa. Ngày càng có nhiều mẫu sản phẩm mới tham gia vào giỏ hàng xuất khẩu. Số lượng mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu trên 500 triệu USD ngày càng tăng, giúp Việt Nam lan rộng ra quy mô xuất khẩu. Trong nhóm hàng nông lâm thủy hải sản xuất khẩu sang ASEAN năm 2020, có sự Open và nổi lên của nhóm hàng rau quả, là những mặt hàng xuất khẩu có hiệu suất cao kinh tế tài chính cao. Đối với ngành Gạo xuất khẩu, các loại gạo thơm, gạo chất lượng cao với giá trị ngày càng tăng và giá cả cao hơn cũng tăng dần về tỷ trọng. Ngoài ra, còn nhiều mặt hàng chế biến mới tham gia xuất khẩu như trái cây sấy khô, bánh kẹo, thực phầm đóng gói, cafe hòa tan, thủy hải sản chế biến ( nghêu, cá ngừ ), … Các mặt hàng công nghiệp khác như mẫu sản phẩm sắt thép, gạch men, vải mành, vải kỹ thuật, các loại bóng đèn led, khung sườn xe và săm lốp xe hơi, các mẫu sản phẩm thân thiện môi trường tự nhiên ( vỏ hộp, túi đựng, găng tay, ống hút tự phân hủy, … ) cũng được xuất khẩu nhiều hơn sang ASEAN .
Bên cạnh những vận động và di chuyển tích cực nêu trên, cơ cấu tổ chức mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN cũng thể hiện một số ít hạn chế, chưa ổn :
– Xuất khẩu sản phẩm & hàng hóa của Việt Nam sang ASEAN vẫn đa phần tập trung chuyên sâu vào 1 số ít mặt hàng xuất khẩu nòng cốt. Số lượng mặt hàng thực sự có lợi thế cạnh tranh đối đầu tại thị trường ASEAN còn hạn chế. 5 nhóm mặt hàng lớn nhất gồm điện thoại cảm ứng các loại và linh phụ kiện ; máy vi tính, mẫu sản phẩm điện tử và linh phụ kiện ; máy móc, thiết bị, dụng cụ phụ tùng khác ; phương tiện đi lại vận tải đường bộ và phụ tùng ; dệt may chiếm tới hơn 66,7 % tổng giá trị xuất khẩu của cả nhóm công nghiệp chế biến chế tạo trong năm năm ngoái và trên 61 % năm 2020. Ngoại trừ dệt may, xuất khẩu 4 nhóm hàng còn lại đa phần do khu vực FDI góp phần .
– Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu có sự di dời nhưng vận tốc di dời chậm, chưa có yếu tố cải tiến vượt bậc, chưa hướng mạnh vào xuất khẩu những sản phẩm & hàng hóa được chế biến sâu, có hàm lượng công nghệ tiên tiến và giá trị ngày càng tăng cao. Tỷ trọng của nhóm hàng chế biến, sản xuất, là nhóm có giá trị ngày càng tăng cao hơn cả, chưa được cải tổ so với năm năm ngoái ( năm 2020 chiếm 52,2 %, năm năm ngoái chiếm 53,2 % ). Tỷ trọng nhóm hàng nguyên vật liệu, tài nguyên và nông, lâm, thủy hải sản có sự giảm dần trong cơ cấu tổ chức sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu nhưng tỷ trọng nhóm hàng chế biến, sản xuất chưa thực sự tăng nhanh .
Đối với nhóm hàng chế biến, sản xuất của Việt Nam vẫn đa phần làm gia công, lắp ráp cho quốc tế ( dệt may, da giày, hàng điện tử, điện thoại cảm ứng, … ) nên giá trị ngày càng tăng thu về không cao. Hàm lượng công nghệ tiên tiến, mức độ phức tạp của loại sản phẩm xuất khẩu chưa cao. Theo bảng xếp hạng về độ phức tạp của sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu năm 2019 do Growth Lab thuộc Trung tâm Phát triển Quốc tế, Đại học Harvard bầu chọn, Việt Nam [ 2 ] đứng thứ 56 trong bảng xếp hạng gồm 133 vương quốc trên quốc tế. So với các vương quốc trong khu vực, Việt Nam hiện xếp cao hơn Indonesia, Campuchia, Lào, Myanmar ; nhưng xếp sau khá xa so với Nước Singapore, Thailand, Malaysia, Philippines .
– Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN chưa phát huy hết tiềm năng tăng trưởng, lợi thế của một số ít nghành như da giày, chế biến gỗ, dây và cáp điện, vải kỹ thuật, mẫu sản phẩm nhựa, mẫu sản phẩm từ cao su đặc, thiết bị điện, sữa và mẫu sản phẩm từ sữa, đồ uống, … Những nghành này có sự góp mặt của nhiều doanh nghiệp địa phương. Sản phẩm đã có chỗ đứng tốt tại thị trường trong nước và đang vươn ra xuất khẩu. Thị trường ASEAN có nhu yếu và còn dư địa cho những mặt hàng này. Tuy nhiên, trong cơ cấu tổ chức mặt hàng xuất khẩu sang ASEAN, tỷ trọng của những mặt hàng này còn ở mức rất thấp, ít có sự biến hóa, hoặc chỉ tăng nhẹ trong quá trình năm ngoái – 2020 .
Nhiều mặt hàng nông sản xuất khẩu đang là thế mạnh của Việt Nam. Nhưng xét về hàm lượng chế biến, hàng nông sản Việt Nam xuất khẩu sang thị trường ASEAN hầu hết vẫn ở dạng thô, sơ chế, giá trị ngày càng tăng thấp, giá trị thu được chưa cao. Chưa kể đến tên thương hiệu, mẫu mã chưa mê hoặc, thậm chí còn chưa có tên thương hiệu, trong khi chi phí sản xuất và logistics cao làm giảm sức cạnh tranh đối đầu của loại sản phẩm. Việt Nam có lợi thế cạnh tranh đối đầu so với các loại trái cây nhiệt đới gió mùa như thanh long, vải, xoài, nhãn, chôm chôm, vú sữa, bơ, na, dừa, … nhưng những mẫu sản phẩm này chưa được xuất khẩu nhiều sang các nước ASEAN, ngoại trừ Cam-pu-chia và Lào với kim ngạch không lớn .

4. Một số giải pháp và kiến nghị

Thứ nhất, nhóm giải pháp từ phía nhà nước liên quan đến phát triển thị trường.

– Các cơ quan quản trị nhà nước cần liên tục triển khai xong khuôn khổ pháp lý và các chính sách, chủ trương tương quan đến trách nhiệm tăng trưởng thị trường ASEAN :
+ Cần thiết kế xây dựng và thực thi kế hoạch về tăng trưởng thị trường ASEAN, trong đó xác lập các tiềm năng, giải pháp và trách nhiệm đơn cử nhằm mục đích thôi thúc vận động và di chuyển cơ cấu tổ chức xuất khẩu sang ASEAN theo hướng hài hòa và hợp lý, tân tiến, đa dạng hóa mặt hàng xuất khẩu. Trong đó cũng đưa ra nhu yếu phối hợp của từng Bộ, ngành, các cơ quan quản trị thương mại ở các địa phương .
+ Tiếp tục phối hợp với các nước ASEAN trong việc thực thi các tiềm năng và giải pháp của Kế hoạch tổng thể và toàn diện thiết kế xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2025 ; triển khai xong khung khổ pháp lý, thôi thúc và làm thâm thúy việc thực thi các giải pháp thuận lợi hóa thương mại khu vực như chương trình điều hành kinh tế được chuyển nhượng ủy quyền ( AEO ), chương trình tự ghi nhận ; tiến hành hiệu suất cao chính sách một cửa vương quốc trong khuôn khổ Cơ chế một cửa ASEAN, … ; tăng cường các thỏa thuận hợp tác công nhận lẫn nhau về chất lượng sản phẩm & hàng hóa ; hài hòa hóa các tiêu chuẩn quốc tế và tương hỗ lẫn nhau trong thiết kế xây dựng năng lượng thực thi các tiêu chuẩn ; tăng cường hợp tác, tạo thuận tiện cho các thanh toán giao dịch thương mại điện tử qua biên giới trong ASEAN .
+ Tích cực tiến hành các khuôn khổ pháp lý về hợp tác trong nghành thương mại và các nghành có vai trò hỗ trợ cho thương mại đã ký với từng nước ASEAN, đồng thời thanh tra rà soát, nghiên cứu và điều tra và thôi thúc đàm phán, ký kết các thỏa thuận hợp tác hợp tác mới trong các nghành nghề dịch vụ thương mại, vận tải đường bộ, hải quan, ngân hàng nhà nước, tiêu chuẩn chất lượng, SPS, … để tương hỗ cho các hoạt động giải trí trao đổi thương mại .
– Thúc đẩy đàm phán với các nước ASEAN về Open thị trường nông sản. Mặc dù ngành Nông nghiệp được bảo lãnh, nhưng trên trong thực tiễn, thị trường các nước ASEAN vẫn có nhu yếu so với nông sản nhập khẩu. Vương Quốc của nụ cười, Nước Singapore, Malaysia nhập khẩu khá nhiều trái cây các loại từ các thị trường như Úc, New Zealand, Nam Phi, EU, Hoa Kỳ, Nam Mỹ, … Việt Nam có nhiều loại trái cây đặc sản nổi tiếng, có sản lượng và nguồn cung dồi dào, giá trị xuất khẩu cao, nhưng chưa khai thác được hiệu suất cao thị trường ASEAN như xoài, sầu riêng, bơ, chanh leo, vải, nhãn, bưởi, thanh long, vú sữa, chôm chôm .
– Tăng cường vai trò của các cơ quan quản trị, thực thi thương mại trong việc khuynh hướng, phân phối thông tin thị trường, hướng dẫn cho doanh nghiệp về các cách tiếp cận và các thời cơ đang đặt ra tại thị trường ASEAN .
– Thường xuyên theo dõi để kịp thời phát hiện và có giải pháp đấu tranh, giải quyết và xử lý các chủ trương hạn chế, rào cản thương mại so với các mặt hàng xuất khẩu có thế mạnh của Việt Nam. Trong thời hạn qua, Indonesia, Philippines, Đất nước xinh đẹp Thái Lan, … đặt ra khá nhiều các giải pháp phi thuế quan có tính hạn chế thương mại so với các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam như sắt thép, xi-măng, gạch men, xơ sợi, màng BOPP, … Các giải pháp này làm giảm vận tốc tăng trưởng xuất khẩu và sức cạnh tranh đối đầu của mẫu sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam .
– Tăng nguồn kinh phí đầu tư, tần suất, quy mô và nâng cao hiệu suất cao tổ chức triển khai các hoạt động giải trí thực thi thương mại tại thị trường ASEAN. Trong những năm qua, các hoạt động giải trí triển khai thương mại được phê duyệt tập trung chuyên sâu nhiều vào những thị trường lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Nước Hàn, EU, Hoa Kỳ, … Các hoạt động giải trí triển khai thương mại tại những thị trường này thường có quy mô lớn, lôi cuốn sự tham gia phần đông của các doanh nghiệp và đã phát huy hiệu quả tích cực trong việc thôi thúc xuất khẩu sang các thị trường này. Tuy nhiên, trên trong thực tiễn, nhà nhập khẩu tại các nền kinh tế tài chính lớn thường dữ thế chủ động tìm đến nhà phân phối của Việt Nam, trong khi đó so với các thị trường ASEAN, doanh nghiệp Việt Nam ( người bán ) thường phải dữ thế chủ động hơn trong việc đi tìm nhà nhập khẩu. Do đó, các hoạt động giải trí thực thi thương mại tại thị trường ASEAN cần được sự chăm sóc nhiều hơn .
– Nâng cao hiệu suất cao hoạt động giải trí và phát huy vai trò của các chính sách hợp tác định kỳ ( Ủy ban liên Chính phủ, Ủy ban hỗn hợp, Tiểu ban hỗn hợp, Nhóm công tác làm việc chung, … ) với các nước ASEAN để thôi thúc xử lý các khó khăn vất vả, trở ngại trong hoạt động giải trí xuất nhập khẩu với các nước ASEAN .

Thứ hai, nhóm giải pháp từ phía nhà nước liên quan đến sản xuất.

– Tạo thuận tiện cho việc nhập khẩu máy móc thiết bị, công nghệ tiên tiến, nguyên vật liệu và ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến để thay đổi, chuyển dời cơ cấu tổ chức sản xuất nông nghiệp và công nghiệp theo hướng tân tiến, Giao hàng cho tăng trưởng xuất khẩu, trong đó có xuất khẩu sang thị trường ASEAN .
– Tiếp tục cải tổ thiên nhiên và môi trường góp vốn đầu tư, triển khai xong thể chế, có chủ trương khuyễn mãi thêm tiêu biểu vượt trội, có tính cạnh tranh đối đầu quốc tế nhằm mục đích lôi cuốn các dự án Bất Động Sản lớn, dự án Bất Động Sản trọng điểm vương quốc, dự án Bất Động Sản công nghệ cao và các nhà đầu tư kế hoạch, các tập đoàn lớn đa vương quốc góp vốn đầu tư, đặt trụ sở và xây dựng các TT sản xuất tại Việt Nam trong các nghành nghề dịch vụ tiềm năng như : hóa chất, linh phụ kiện điện tử, mẫu sản phẩm bán dẫn, điện thoại di động, xe hơi và phụ tùng xe hơi, cơ khí, máy móc thiết bị công nghệ cao, vật tư mới, dệt may, giày dép, sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Thu hút được các dự án Bất Động Sản FDI lớn sẽ góp thêm phần thôi thúc vận động và di chuyển cơ cấu tổ chức xuất khẩu sang ASEAN một cách nhanh nhất, do các tập đoàn lớn đa vương quốc đã có sẵn vốn, công nghệ tiên tiến, năng lượng chế biến, sản xuất, đặc biệt quan trọng so với những mặt hàng công nghệ cao như điện tử, máy móc thiết bị .
– Tăng cường sự tương hỗ dành cho các ngành công nghiệp tương hỗ như hóa chất, nhựa, cơ khí, dệt, vật tư, linh phụ kiện điện tử, phụ tùng xe hơi, … đặc biệt quan trọng là công nghiệp phụ trợ so với các ngành hàng xuất khẩu nòng cốt như điện tử, máy móc, dệt may, da giầy, thực phẩm, … nhằm mục đích ngày càng tăng thời cơ link, hợp tác giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp địa phương, tăng hàm lượng trong nước và giá trị ngày càng tăng cho các loại sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam, cải tổ vị trí của Việt Nam trong các mạng lưới sản xuất, chuỗi giá trị khu vực .

Thứ ba, nhóm giải pháp từ phía các hiệp hội và doanh nghiệp.

– Nghiên cứu, thôi thúc xây dựng các hiệp hội kinh doanh thương mại, hiệp hội doanh nghiệp trong khu vực ASEAN và khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp Việt Nam trong các hiệp hội nói trên nhằm mục đích tăng cường các hoạt động giải trí hợp tác giữa hội đồng doanh nghiệp, nâng cao năng lượng cạnh tranh đối đầu của doanh nghiệp, tạo thuận tiện cho các hoạt động giải trí trao đổi thông tin, nắm tình hình cung và cầu thị trường và các hoạt động giải trí hợp tác, link kinh doanh thương mại giữa doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp các nước ASEAN .
– Tích cực nghiên cứu và điều tra thị trường để xác lập đúng thị trường tiềm năng trong ASEAN có nhiều tiềm năng, thời cơ cho mẫu sản phẩm sản phẩm & hàng hóa của ngành hàng, của doanh nghiệp mình. Dành nguồn lực để thay đổi công nghệ tiên tiến, nâng cao năng lượng sản xuất, chế biến, năng lượng cạnh tranh đối đầu, trấn áp tốt chất lượng, cung ứng thị hiếu và nhu yếu của thị trường ASEAN. Chú trọng thiết kế xây dựng, tăng trưởng tên thương hiệu mẫu sản phẩm của doanh nghiệp để khẳng định chắc chắn hình ảnh, vị trí tại thị trường ASEAN. Các doanh nghiệp cũng cần tăng cường tính dữ thế chủ động trong việc link, tham gia sâu hơn và hiệu suất cao hơn vào các mạng lưới sản xuất, chuỗi giá trị trong khu vực, nâng cao giá trị ngày càng tăng của mẫu sản phẩm, dịch vụ, tiến tới nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị khu vực và toàn thế giới .

5. Kết luận

Tận dụng, khai thác hiệu suất cao các thị trường có FTAs, trong đó có ASEAN là trách nhiệm quan trọng trong công tác làm việc tăng trưởng thị trường ngoài nước. Với dân số trên 650 triệu người, quy mô GDP khoảng chừng 3 nghìn tỷ USD, đứng thứ 5 quốc tế, có vị trí thuận tiện trong liên kết với Việt Nam, ASEAN liên tục là thị trường còn nhiều tiềm năng và dư địa cho các loại sản phẩm xuất khẩu thế mạnh của Việt Nam. Khắc phục những chưa ổn trong cơ cấu tổ chức mặt hàng xuất khẩu sang thị trường ASEAN sẽ giúp Việt Nam liên tục nâng cao hiệu suất cao khai thác thị trường ASEAN và cải tổ vị trí của mình trong mạng lưới sản xuất và các chuỗi giá trị khu vực. / .

TÀI LIỆU TRÍCH DẪN:

[ 1 ] https://baocantho.com.vn/no-luc-nang-cao-chat-luong-va-gia-tri-hat-gao-viet-a131196.html
[ 2 ] https://atlas.cid.harvard.edu/rankings

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Bộ Công Thương (2021), Báo cáo Xuất nhập khẩu Việt Nam 2020, NXB Công Thương.
2. Đỗ Minh (2021), Xuất khẩu gạo Việt Nam: Đột phá từ chất lượng, http://www.hanoimoi.com.vn/tin-tuc/Kinh-te/988965/xuat-khau-gao-viet-nam%C2%A0dot-pha-tu-chat-luong.
3. Trịnh Thị Thanh Thủy & Vũ Thúy Vinh (2016), Bàn về cơ cấu thương mại Việt Nam, Kỷ yếu Hội thảo “Phát triển thương mại Việt Nam giai đoạn 2016 – 2025”, Hà Nội, 2016 (tr.189-201), NXB Công Thương.
4. Khánh Trung (2021), Nỗ lực nâng cao chất lượng và giá trị hạt gạo Việt, https://baocantho.com.vn/no-luc-nang-cao-chat-luong-va-gia-tri-hat-gao-viet-a131196.html.
5. Harvard University’s Growth Lab – Center for International Development. (2021). Atlas of Economic Complexity: Country & Product Complexity Rankings. Retrieved from: https://atlas.cid.harvard.edu/rankings

Source: https://evbn.org
Category: Địa Danh