Bắc Mỹ – Wikipedia tiếng Việt - EU-Vietnam Business Network (EVBN)

Bắc Mỹ là một lục địa nằm hoàn toàn trong Bắc Bán cầu và gần như hoàn toàn trong Tây Bán cầu của Trái Đất, có thể được miêu tả là tiểu lục địa phía Bắc của châu Mỹ. Lục địa này giáp với Bắc Băng Dương về phía Bắc, với Đại Tây Dương về phía Đông, với Nam Mỹ và Biển Caribe về phía Đông Nam, cũng như với của Thái Bình Dương về phía Tây và phía Nam. Lục địa này nằm trên mảng kiến tạo Bắc Mỹ nên Greenland được xem là thuộc Bắc Mỹ về mặt địa lý.

Bắc Mỹ có diện tích quy hoạnh khoảng chừng 24.709.000 ki – lô – mét vuông ( 9.540.000 dặm vuông ), khoảng chừng 16,5 % diện tích quy hoạnh đất liền của Trái Đất và khoảng chừng 4,8 % hàng loạt mặt phẳng của hành tinh này. Trên quốc tế, đây là lục địa có diện tích quy hoạnh lớn thứ ba, sau châu Á và châu Phi, cũng như lục địa có dân số cao thứ tư, sau châu Á, châu Phi và châu Âu. Năm 2013, tổng dân số của 23 nhà nước độc lập ở Bắc Mỹ được ước tính là 579 triệu người, hay 7,5 % dân số quốc tế .

Con người lần đầu tiên đặt chân lên Bắc Mỹ khoảng 40.000 đến 17.000 năm trước vào thời kỳ băng hà cuối cùng bằng cách đi qua cầu đất liền Bering. Thời kỳ Paleo-Indian kéo dài đến khoảng 10.000 năm trước. Giai đoạn cổ điển kéo dài từ thế kỷ thứ 6 đến thế kỷ thứ 13. Thời kỳ Tiền Colombo kết thúc vào năm 1492, khi người định cư từ châu Âu bắt đầu di cư đến Bắc Mỹ trong thời đại Khám phá và thời kỳ cận đại. Tuy nhiên, Bắc Mỹ (trừ Greenland) được nhắc đến lần đầu tiên trong sử sách châu Âu vào khoảng năm 1000 TCN mà cụ thể là trong các saga của người Bắc Âu. Ngày nay, các đặc điểm về văn hóa và sộc tốc của dân cư Bắc Mỹ phản ánh sự tương tác giữa thực dân châu Âu, dân bản địa, nô lệ đến từ châu Phi, người nhập cư từ châu Âu, châu Á và Nam Á, cũng như hậu duệ của các nhóm người này.

Bạn đang đọc: Bắc Mỹ – Wikipedia tiếng Việt

Do quy trình thuộc địa hóa của châu Âu, phần nhiều dân số Bắc Mỹ nói các ngôn từ châu Âu như tiếng Anh, tiếng Tây Ban Nha hay tiếng Pháp, và các nền văn hóa truyền thống của họ nhìn chung phản ánh các truyền thống cuội nguồn của nền văn hóa truyền thống phương Tây. Tuy nhiên, ở 1 số ít khu vực của Canada, Hoa Kỳ, Mexico và Trung Mỹ, các nhóm người địa phương vẫn duy trì những truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống và nói ngôn từ của riêng mình .
Theo định nghĩa chính thức của Liên Hiệp Quốc, ” Bắc Mỹ ” gồm có 3 khu vực : Bắc Mỹ, Trung Mỹ và Caribe. [ 3 ] [ 4 ] [ 5 ]

Pháp, Ý, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Romani, Hy Lạp và các quốc gia Mỹ Latinh sử dụng mô hình 6 châu lục, trong đó Bắc Mỹ và Nam Mỹ được gộp thành một châu lục và tên gọi Bắc Mỹ được dùng để chỉ tiểu lục địa chứa Canada, Hoa Kỳ, Mexico, Saint Pierre và Miquelon (thuộc Pháp), và đôi khi cả Greenland và Bermuda.[6][7][8][9][10]

Bắc Mỹ được chia thành nhiều vùng về mặt địa lý, văn hóa truyền thống hoặc kinh tế tài chính, và mỗi vùng đó lại gồm có những vùng nhỏ hơn. Các vùng kinh tế tài chính được hình thành từ những khối thương mại ví dụ điển hình như khối Hiệp định Thương mại Bắc Mỹ hay khối Hiệp định Thương mại Trung Mỹ. Về mặt ngôn từ và văn hóa truyền thống, lục địa này hoàn toàn có thể được chia thành Mỹ Ănglê và Mỹ Latinh. Mỹ Ănglê gồm có hầu hết khu vực Bắc Mỹ, Belize và các hòn hòn đảo Caribe có dân số hầu hết nói tiếng Anh ( tuy một số ít khu vực, ví dụ điển hình như Louisiana và Quebec, có lượng lớn dân số nói tiếng Pháp ; ở Quebec, tiếng Pháp là ngôn từ chính thức duy nhất [ 11 ] ) .Miền Nam lục địa Bắc Mỹ được chia thành hai vùng : Trung Mỹ và Caribe. [ 12 ] [ 13 ] Miền Bắc của lục địa cũng được phân loại thành các khu vực rõ ràng. Tên gọi ” Bắc Mỹ ” nhiều lúc được dùng để chỉ Mexico, Canada, Hoa Kỳ và Greenland thay vì hàng loạt lục địa. [ 14 ] [ 15 ] [ 16 ] [ 17 ] [ 18 ]Thuật ngữ ” khu vực Bắc Mỹ ” được dùng để chỉ các vương quốc và vùng chủ quyền lãnh thổ ở phía Bắc của Bắc Mỹ, gồm có Hoa Kỳ, Bermuda, Saint-Pierre và Miquelon, Canada và Greenland, [ 19 ] [ 20 ]Hai vương quốc có diện tích quy hoạnh lớn nhất Bắc Mỹ, Canada và Hoa Kỳ, cũng được chia thành những vùng rõ ràng và được công nhận thoáng đãng. Canada được chia thành ( từ Đông sang Tây ) Atlantic Canada, miền Trung Canada, đồng cỏ Canada, bờ biển British Columbia, và miền Bắc Canada. Mỗi vùng này lại gồm có những vùng nhỏ hơn. Theo Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ, Hoa Kỳ được chia thành New England, các tiểu bang Trung-Đại Tây Dương, các tiểu bang Nam Đại Tây Dương, các tiểu bang Trung Đông Bắc, các tiểu bang Trung Tây Bắc, các tiểu bang Trung Đông Nam, các tiểu bang Trung Tây Nam, các tiểu bang miền Núi và các tiểu bang bờ Tây. Hai vương quốc này có chung khu vực Ngũ Đại Hồ. Ở cả hai vương quốc đều đã hình thành nên các siêu đô thị, ví dụ điển hình như ở Tây Bắc Thái Bình Dương hay các siêu đô thị Ngũ Đại Hồ .

Mục Lục

Quốc gia và vùng chủ quyền lãnh thổ[sửa|sửa mã nguồn]

Đặc điểm tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Bắc Mỹ là phần phía Bắc của vùng đất thường được biết đến với các tên gọi Tân thế giới, Tây Bán cầu hay châu Mỹ. [ 30 ] [ 31 ] [ 32 ] Bắc Mỹ là lục địa có diện tích quy hoạnh lớn thứ ba sau châu Á và châu Phi. [ 33 ] [ 34 ] Kết nối bằng đường đi bộ duy nhất giữa Bắc Mỹ và Nam Mỹ là ở eo đất Daria hoặc eo đất Panama. Theo phần đông các nhà địa lý học, điểm cực Đông Nam của Bắc Mỹ là khoảng cách Darién Gap nằm trên đường biên giới giữa Colombia và Panama, khiến cho gần như hàng loạt Panama được xem là thuộc Nam Mỹ. [ 35 ] [ 36 ] [ 37 ] Tuy nhiên, 1 số ít nhà địa chất học cho rằng điểm cực Nam của Bắc Mỹ là eo đất Tehuantepec, Mexico ; từ đây, Trung Mỹ trải dài theo hướng Đông Nam về phía Nam Mỹ. [ 38 ] Các hòn hòn đảo Caribe hay Tây Ấn được xem là một phần của Bắc Mỹ. [ 39 ] Lục địa này có đường bờ biển dài và không đồng đều. Vịnh Mexico là thủy phận lớn nhất ở Bắc Mỹ, theo sau là vịnh Hudson. Các vịnh điển hình nổi bật khác gồm có vịnh Saint Lawrence và vịnh California .Trước khi eo đất Trung Mỹ được hình thành, khu vực này từng chìm dưới nước. Các hòn hòn đảo Tây Ấn là những gì còn sót lại của một cây cầu đất liền từng liên kết Bắc và Nam Mỹ .
Ngoài khơi Bắc Mỹ có nhiều hòn hòn đảo ; điển hình nổi bật nhất là quần đảo Bắc Cực, quần đảo Bahamas, quần đảo Turks và Caicos, các hồn hòn đảo Đại Antilles và Tiểu Antilles, quần đảo Aleut ( trong đó có một số ít hòn hòn đảo nằm trên Đông Bán cầu ), quần đảo Alexander, hàng nghìn hòn hòn đảo gần Bờ biển British Columbia, và Newfoundland. Greenland, một hòn hòn đảo tự trị thuộc Đan Mạch và hòn hòn đảo lớn nhất quốc tế, nằm trên mảng kiến thiết với Bắc Mỹ ( mảng Bắc Mỹ ) nên được xem là một phần của lục địa này về mặt địa lý. Về mặt địa chất, Bermuda không phải là một phần của châu Mỹ mà là một hòn hòn đảo được hình thành trên sống núi giữa Đại Tây Dương hơn 100 triệu năm trước. Địa điểm trên lục địa gần với Bermuda nhất là mũi Hatteras, North Carolina. Tuy nhiên, Bermuda vẫn thường được xem là một phần của Bắc Mỹ, đặc biệt quan trọng là về mặt lịch sử vẻ vang, chính trị và văn hóa truyền thống, vì mối liên hệ giữa hòn hòn đảo này với Virginia cũng như các khu vực khác của lục địa .Phần lớn lục địa Bắc Mỹ nằm trên mảng kiến thiết Bắc Mỹ. Một phần của miền tây Mexico, trong đó có Baja California, và một phần của California, gồm có các thành phố San Diego, Los Angeles và Santa Cruz, nằm trên rìa phía Đông của mảng Thái Bình Dương. Hai mảng kiến thiết này giáp nhau tại đứt gãy San Andreas. Khu vực cực Nam của Bắc Mỹ và phần đông Tây Ấn nằm trên mảng Caribe. Về phía Tây, mảng Bắc Mỹ giáp các mảng Juan de Fuca và Cocos .Bắc Mỹ hoàn toàn có thể được chia thành bốn khu vực lớn ( mỗi khu vực gồm có các khu vực nhỏ hơn ) : Đại Bình nguyên lê dài từ Vịnh Mexico đến phía Bắc Canada ; khu vực đồi núi phía Tây tương đối trẻ gồm có dãy Rocky, Đại Bồn địa, California và Alaska ; khu vực cao nguyên tương đối phẳng phiu ở phía Đông Bắc ; và khu vực địa hình phong phú phía Đông gồm có dãy Appalachia, đồng bằng duyên hải dọc theo bờ biển Đại Tây Dương và bán đảo Florida. Mexico, gồm có các cao nguyên và dãy núi trải dài, nằm đa phần ở phía Tây của lục địa, mặc dầu đồng bằng duyên hải phía Đông của vương quốc này vẫn trải dài về phía Nam .
Khu vực đồi núi phía Tây được xẻ dọc ở giữa thành các dãy núi Rocky và các dãy núi duyên hải ở California, Oregon, Washington và British Columbia ; ở giữa chúng là Đại Bồn Địa — một khu vực thấp hơn với những dãy núi nhỏ và hoang mạc thấp. Ngọn núi cao nhất ở đây là đỉnh Denali ở Alaska .

Xem thêm: 3 điểm đến lịch sử ở Bình Định

Lịch sử địa chất[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ phân loại thủy học của Canada, Hoa Kỳ và MexicoỞ TT Bắc Mỹ là một nền lục địa cổ được hình thành từ 1,5 đến 1,0 tỉ năm trước trong liên đại Nguyên sinh có tên là Laurentia. [ 40 ] Từ cuối đại Cổ sinh đến đầu đại Trung sinh, Bắc Mỹ là một phần của siêu lục địa Pangaea cũng như các lục địa khác của quốc tế ngày này và giáp lục địa Âu-Á về phía Đông. Sự hình thành của Pangaea đã tạo ra dãy núi Appalachi khoảng chừng 480 triệu năm trước, vì vậy đây là một trong những dãy núi truyền kiếp nhất trên quốc tế. Khi Pangaea mở màn rạn nứt vào thời gian 200 triệu năm trước, Bắc Mỹ trở thành một phần của Laurasia, rồi sau đó tách ra khỏi lục địa Âu-Á và trở thành một lục địa độc lập vào khoảng chừng giữa kỷ Phấn trắng. [ 41 ] Dãy Rocky và các dãy núi khác ở phía Tây cũng mở màn được hình thành trong một thời kỳ kiến thiết sơn xảy ra từ 80 đến 55 triệu năm trước. Eo đất Panama liên kết Bắc và Nam Mỹ hoàn toàn có thể đã được hình thành từ 12 đến 15 triệu năm trước, [ 42 ] còn Ngũ Đại Hồ ( cũng như nhiều hồ và sông nước ngọt khác ở phía Bắc ) được hình thành khi băng hà rút đi 10.000 năm trước .Bắc Mỹ là nguồn gốc phần nhiều tri thức của quả đât về niên đại địa chất của Trái Đất. [ 43 ] Khu vực địa lý mà lúc bấy giờ là Hoa Kỳ là nơi mà nhiều loài khủng long thời tiền sử được phát hiện nhất trong số tổng thể các vương quốc văn minh. [ 43 ] Theo nhà cổ sinh vật học Peter Dodson, điều này là hiệu quả của các yếu tố địa tầng học, khí hậu, địa lý, con người và lịch sử vẻ vang. [ 43 ] Nguồn hóa thạch khủng long thời tiền sử kỷ Jura Muộn nhiều nhất ở Bắc Mỹ là hệ tầng Morrison, phía Tây Hoa Kỳ. [ 44 ]

Địa chất Trung Mỹ[sửa|sửa mã nguồn]

Trung Mỹ là nơi xảy ra nhiều hoạt động giải trí địa chất như phun trào núi lửa và động đất. Năm 1976, ở Guatemala xảy ra một trận động đất lớn khiến 23.000 người thiệt mạng ; Managua, TP. hà Nội của Nicaragua, cũng bị các trận động đất tàn phá vào năm 1931 và năm 1972, trong đó trận động đất vào năm 1972 đã làm khoảng chừng 5.000 người thiệt mạng ; El Salvador đã bị tàn phá bởi một trần động đất vào năm 1986 và hai trận động đất vào năm 2001 ; một trận động đất đã tàn phá miền Bắc và miền Trung Costa Rica vào năm 2009, khiến tối thiểu 34 người thiệt mạng ; cũng vào năm 2009, ở một trận động đất mạnh ở Honduras đã làm tối thiểu 7 người thiệt mạng. Năm 1968, núi lửa Arenal ở Costa Rica phun trào và khiến 87 người thiệt mạng. Nham thạch từ các núi lửa làm đất đai trở nên phì nhiêu, từ đó tạo ra các khu vực cao nguyên có sản lượng nông nghiệp lớn hoàn toàn có thể nuôi sống tỷ lệ dân cư lớn .Trung Mỹ có nhiều dãy núi ; trong đó dài nhất là dãy Sierra Madre de Chiapas, dãy Cordillera Isabelia và dãy Cordillera de Talamanca. Ở giữa các dãy núi là những thung lũng phì nhiêu tương thích cho con người sinh sống ; hầu hết dân số của Honduras, Costa Rica và Guatemala sống trong các thung lũng. Thung lũng cũng là nơi tương thích để canh tác cafe, đậu và các loại hoa màu khác .
Bản đồ phân loại khí hậu KöppenBắc Mỹ là một lục địa rất lớn lê dài từ vòng Bắc Cực đến chí tuyến Bắc. Greenland, cũng như khu vực Canadian Shield, có khí hậu đài nguyên với nhiệt độ trung bình 10 đến 20 °C ( 50 đến 68 °F ), tuy nhiên, ở TT Greenland là một dải băng rất lớn. Khí hậu đài nguyên này có khoanh vùng phạm vi trên khắp Canada và kết thúc ở dãy núi Rocky ( mặc dầu vẫn gồm có Alaska ) cũng như ở cuối Canadian Shield, gần Ngũ Đại Hồ. Khu vực ở phía Tây dãy núi Cascade có khí hậu ôn đới với lượng mưa trung bình là 20 inch ( 510 mm ). [ 45 ] Miền duyên hải California có khí hậu Địa Trung Hải với nhiệt độ trung bình ở các thành phố như San Francisco là 57 đến 70 °F ( 14 đến 21 °C ) trong suốt cả năm. [ 46 ] Khu vực từ bờ Đông đến phía Đông tiểu bang North Dakota ( theo chiều ngang ) và đến tiểu bang Kansas ( theo chiều dọc ) có khí hậu lục địa ẩm với các mùa rõ ràng và lượng mưa trung bình hàng năm lớn, ví dụ như 50 inch ( 1.300 mm ) ở Thành phố Thành Phố New York. [ 47 ]
Các loài động vật hoang dã điển hình nổi bật ở Bắc Mỹ gồm có bò bison, gấu đen, báo đốm, báo sư tử, cầy thảo nguyên, gà tây, linh dương sừng nhánh, gấu mèo, sói đồng cỏ và bướm vua .Các loài thực vật điển hình nổi bật được canh tác ở Bắc Mỹ gồm có thuốc lá, ngô, bí, cà chua, hoa hướng dương, việt quất, bơ, bông Mexico, ớt và vani .